با پیشرفت علوم و گسترش تکنولوژی، اهمیت استفاده از روشهای آماری در علوم مختلف بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است و آموختن آمار کاربردی در هر رشته جزء ملزومات گردیده است.

فرآیند آنالیز آماری کمک میکند تا پژوهشگر بتواند از داده های اولیه، اطلاعات مورد نیاز خود را استخراج کند و در صورت لزوم نتایج را تعمیم دهد.اگر حجم داده ها بزرگ باشد، استفاده از روشهای مختلف آنالیز آماری بسیار خسته کننده و مشکل خواهد بود. امروزه انواع نرم افزارهای مختلف آماری موجود، قادرند انواع آنالیزهای آماری را انجام دهند.

نرم افزار SPSS یکی از قدیمی ترین ، برنامه های کاربردی در زمینه تجزیه وتخلیلهای آماری است ؛ نرم افزاری آماری با قبلیتهای انجام توصیفی زیبا و گویا از اطلاعات، شامل رسم نمودارها و چارت های گوناگون و محاسبات مربوط به میانگین، انحراف معیار واریانس، میانه و غیره.

کلمه SPSS مخفف Statistical package for social science (نرم افزار آماری برای علوم اجتماعی ) می باشد. این نرم‌افزار که یکی از نرم‌افزارهای تخصصی آمار است، بیشتر به بحث‌های آماری در حیطة علوم اجتماعی، روانشناسی و علوم رفتاری و ... می پردازد.

قابلیت‌های نرم افزار SPSS به ‌شرح زیر است:

• Ø تهیه خلاصه‌های آماری مانند گراف‌ها، جداول‌، آماره‌ها و ...
• Ø انواع توابع ریاضی مانند قدر مطلق، تابع علامت، لگاریتم، توابع مثلثاتی و ...
• Ø تهیه انواع جداول سفارشی مانند جداول فراوانی، فراوانی تجمعی، درصد فراوانی و ...
• Ø انواع توزیع‌های آماری شامل توزیع‌های گسسته و پیوسته
• Ø تهیه انواع طرح‌های آماری
• Ø انجام آنالیز واریانس یکطرفه، دوطرفه، چندطرفه و آنالیز کوواریانس
• Ø تکنیک‌های تجزیه و تحلیل سری‌های زمانی
• Ø ایجاد داده‌های تصادفی و پیوسته
• Ø محاسبه انواع آماره‌های توصیفی
• Ø انواع آزمون‌های مرتبط با مقایسه میانگین بین دو یا چند جامعه مستقل و وابسته
• Ø قابلیت مبادله اطلاعات با نرم‌افزارهای دیگر
• Ø برازش انواع مختلف رگرسیون

آمار علم و عمل توسعه دانش انسانی از طریق استفاده از داده های تجربی است. آمار مطالعه لذت بخشی است در باب این موضوع که چگونه می توان جهان ناشناخته ای را با گشودن چند دریجه به روی آن توصیف کرد . با پرداختن به آمار لذت فکر کردن به یک شیوه کاملا جدید را کشف خواهیم کرد.

زمانی به استفاده از علم آمار رو می آوریم که:

• 1) بخواهیم داده ها را به صورت یک مجموعه، خلاصه کرده و توصیف نماییم.

2) بخواهیم اطمینان دهیم که در شرایطی که یک پروژه دقیقاً به همان شکل تکرار شود، همان یافته هابدست خواهد آمد.

اهداف اصلی آمار عبارتند از:

1) انجام استنباط درباره جامعه از طریق تجزیه و تحلیل اطلاعات موجود در داده های نمونه ای.

2) سنجش میزان عدم حتمیتی که در این استنباط ها وجود دارد. علمی که برای رسیدن به هدف های فوق اهمیت دارد, عبارتست از طرح ریزی فرآیند و دامنه نمونه گیری به طور یکه مشاهدات مبنایی برای استخراج استنباط های معتبر تشکیل دهند.

انتخاب یک آزمون آماری :

انتخاب یک آزمون آماری وابسته به موارد زیر است:

• 1) پرسش پژوهش
• 2) نقشه یا طرح پژوهش
• 3) نوع داده های جمع آوری شده

برای انجام یک آزمون آماری با مفاهیم بسیاری روبه رو هستیم. در زیر به بیان تعدادی از این مفاهیم پرداخته و در ادامه چند آزمون آماری متداول را مورد بررسی قرار می دهیم.

یک مفهوم مهم در این رابطه نمونه (Sample ) می باشد. یک نمونه مجموعه ای از مشاهدات ( که اغلب به شکل تصادفی انتخاب می شوند) است که می تواند در یک مجموعه مرجع یا جامعه (Population) از مشاهدات احتمالی انجام شود. در قیاس یا قرعه کشی، می توان یک جامعه را مانند اعداد فرض کرد که در گردونه قرار دارند و در این حالت اعدادی که انتخاب می شوند به عنوان نمونه در نظر گرفت. نمونه های گرفته شده از یک جامعه ثابت، می توانند از حیث ویژگیهایشان بسیار متفاوت باشند. بنابراین یک نمونه تصادفی الزاماً نماینده واقعی از جامعه مرجع نیست و ممکن است ویژگیهای بسیار متفاوتی ( مانند میانگین و انحراف معیار) ازآن داشته باشد. مقادیر مربوط به ویژگیهای یک نمونه (میانگین، انحراف معیار و غیره ) را آماره (Statistics ) و ویژگیهای معادل آنها در جامعه اصلی را پارامتر (Parameters ) می نامند. در تحقیقات ، ما همیشه به دنبال ویژگیهای جامعه اصلی (پارامترها) و نه ویژگیهای نمونه (آماره) هستیم.

استنباط آماری :

استنباط آماری که در واقع یک نوع نتیجه گیری کلی از جزء به کل است، در معرض آزمایش و خطاست. یک جنبه از استنباط آماری محاسبه برآوردهایی (Estimates ) از پارمترهای جامعه مانند میانگین جامعه از طریق آماره های نمونه ها مانند میانگین نمونه است.

فرضیه (hypothesis) :

فرضیه آماری نقطه آغاز آزمون فرض است. فرضیه آماری یک بیان مقداری در باره پارامترهای جامعه است و اصولا بدون داشتن فرضیه آماری امکان انجام یک آزمون دشوار است.فرضیه آماری به دو دسته فرض صفر (H0) و فرض خلاف (H1) بیان می‌شود . اغلب فرضیه بیانگر این مطلب است که یک ارتباط علیتی بین دو متغیر وجود دارد به شکلی که میزان یکی (متغیر مستقل یاIndependent ) تا حدودی تعیین کننده دیگری متغیر وابسته یا (Dependent) است.

متغیر (Variable) : ویژگی یا خاصیت یک فرد، شئ و یا موقعیت است که شامل یک سری از مقادیر با دسته بندیهای متناسب است. قد، وزن، گروه خونی و جنس نمونه هایی از متغیر هستند.

انواع متغیر:

متغیرهای کمی مانند قد، وزن یا سن درجه بندی می شوند و به همین دلیل قابل اندازه گیری می باشند.

متغیرهای کیفی مانند جنس، گروه خونی یا ملیت فقط دارای نوع هستندو قابل بیان با استفاده از واحد خاصی نیستند.

واریانس ( (variance:

به میزان پراکندگی یک مجموعه از داده ها حول میانگین آن داده ها ، واریانس می گویند. بیان علمی تر از این واژه واریانس؛گستردگی توزیع احتمال و فاصله متغیر تصادفی از مقدار میانگین می باشد.

داده (data) : داده‌عبارتست از نمایش ذخیره شده اشیاء فیزیکی , چیزهای مجرد, بوده‌ها (واقعیات ) ,رویدادها یا موجودییهای دیگر قابل مشاهده که در تصمیم سازی بکار می‌آید .

انواع داده :

• 1) داده های کمی (فاصله ای) Interval اعدادی هستند که بیانگر کمیت به صورت واحدهای عددی و بر اساس یک مقیاس مستقل است .قد و وزن مثالهای بارز دادههای کمی هستند.
• 2) دادههای رتبه ای Ordinal مشتمل بر رتبه ها، تعلق داشتن به گروههای رتبه بندی شده یا اطلاعات ترتیبی است. به عنوان مثال اگر دو داور به یک مجموعه 10 تایی از نقاشی رتبه یک (برای بهترین) تا رتبه 10 (برای بدترین) بدهند. مجموعه داده ها مشتمل بر 10 جفت رتبه خواهد بود. که هر جفت برای یک نقاشی است.
• 3) دادههای اسمی (nomial ) که مربوط به متغیر یا خواص کیفی مانند جنس یا گروه خونی است و بیانگر عضویت در یک گروه خاص می باشد.

وقتی برنامه Spss را باز می کنیم پنجره ای به نام Untitled- SPSS Editor(ویرایشگر SPSS - بدون نام) نشان داده می شود که شامل دو پنجره مختلف به نامهای زیر می باشد:

Data view -1 (نمای داده) : برای وارد کردن داده ها و در زیر ستونهای معرفی شده استفاده می شود.

) Variable view -2 نمای متغیر): برای تعریف کردن متغیرها استفاده می شود.

در حالت کلی، روش معمول این است که ابتدا با استفاده از پنجره Variable view متغیرها را تعریف کرده و سپس با استفاده از پنجره Data view، اعداد را به SPSS وارد کنیم. توضیحات را با ذکر یک مثال ارائه می دهیم.